نگاهی به کتاب و نویسنده روضۀ البهیۀ فی طرق الشفیعیۀ | سید مهدی موسوی

الروضة البهیّة في الإجازة الشفیعیّة، سید محمد شفیع موسوی جاپلقی بروجردی (م 1280)، تحقیق سید جعفر حسینی اشکوری، مؤسسه کتابشناسی شیعه، 1392

به برکت انقلاب اسلامی و تلاش و کوشش جمعی از اندیشه وران حوزه و دانشگاه، بسیاری از میراث و تراث تشیع از پس پرده های غفلت و کنج قفسه های خاک خورده کتابخانه ها بیرون آمده است و به زیور طبع آراسته شده است. اما هنوز در آغاز راهی بس سترگ و طولانی هستیم و آثار فراوانی از علما و بزرگان مکتب اهلبیت(ع) مخطوط و مغلوط مانده است و همت پژوهشگران با انگیزه و مشتاق به فرهنگ و هویت اسلام و ایان را می طلبد. بخصوص آثار علما و بزرگانی که مجاهدت کرده و از مراکز اصلی حوزه علمیه به مناطق مختلف عالم رهسپار شده اند و فرهنگ و معارف ناب قرآن و اهلبیت(ع) را منتشر کرده اند از غفلت و بی توجهی مضاعفی برخوردار بوده اند.از جمله مناطقی که بررسی علما و بزرگان آن مغفول واقع شده است و آثار ارزشمند آنان در تاریک خانه تاریخ قرار گرفته است منطقه وسیع و عالم خیز «جاپِلَق» است.

بحمدلله پس از سالیان دراز چشم انتظاری، به همت مرکز کتابشناسی بزرگ شیعه(مؤسسۀ تراث الشیعۀ)به مدیریت توانمند و دغدغه­مند جناب حجت الاسلام و المسلمین شیخ رضا مختاری، دومین کتاب از علمای منطقه جاپلق[1] تحقیق، تصحیح و چاپ شده است و در اختیار همگان قرار گرفته است. کتاب شریف «روضۀ البهیۀ فی طرق الشفیعیۀ» اثر مرحوم علامه آیت الله حاج سید محمد شفیع جاپلقی(متوفی 1280ق) که اجازه نامه کبیر ایشان به فرزندانش و شرح احوال برخی معاصرین و شاگردان وی است و به سعی بلیغ جناب حجت الاسلام آقای سید جعفر حسینی اشکوی به شکل مطلوبی تصحیخ و تحقیق شده است.

بر همین اساس، این نوشتار ابتدا در پی عرض ادب و ارادت و دعای خیر برای همه افرادی است که این کار ارزشمند را از آغاز به سرانجام رساندند چرا که در این زمانه، ارزش کارهایی این چنین مهم و مشکل و البته کم مشتری، کاری جهادی و پر زحمت است؛ لذا باید از مصحح محترم و ناشر گرامی تقدیر و تشکر ویژه کرد. راقم این سطور به پاس گرامی داشت این کتاب ارزشمند و مؤلف ذوفنون و مجهول القدر آن و مصحح و ناشر محترم از فرصت استفاده می کند تا به برخی نکات در پیرامون مؤلف و کتاب و احیانا برخی مطالب قابل ذکر در حاشیه تصحیح موجود، اشاره­ای کند.[2]

نگاهی اجمالی به تحقیق و تصحیح کتاب

کتاب روضۀ البهیۀ فی طرق شفیعیه اجازه نامه کبیری است که مرحوم جاپلقی به فرزندان خود در سال 1278 به نگارش در آورده است مؤلف در این کتاب مشایخ و طرق روایت خود را بیان می کند. دو سال پس از نوشتن اجازه نامه، مولف رحلت می کند و به دستور فرزند ارشد ایشان آیت الله سید علی اکبر جاپلقی این کتاب به همراه کتاب قواعد الشریفه در سال 1280 قمری به خط محمد علی بن محمدرضا خوانساری به صورت مجزا چاپ سنگی شده است. و دیگر چاپی از آن صورت نگرفته است. تا اینکه در سالهای اخیر جناب حجت الاسلام اشکوری پس از دسترسی به نسخه اصل به قلم و خط مؤلف که پیش از آن نزد دکتر سید جلال الدین محدث ارموی بوده اقدام به تصحیح کتاب براساس نسخه اصل با مقایسه آن با متن چاپ سنگی و نسخه تصحیح شده لؤلؤالبحرین به تصحیح مرحوم سید محمد صادق آل بحرالعلوم می کند. به نظر می رسد که مصحح گرامی تلاش وافر و سعی بلیغی کرده اند تا اثری محکم و کم غلط ارائه دهند و به حق می توان گفت ایشان به خوبی از عهده کار برآمده اند بخصوص حواشی و ارجاعات فروان به سایر کتب رجالی و تراجمی، نشان از حسن سلیقه و تتبع فراوان وی دارد.

برخی از ویژگی های این چاپ عبارتند از:

1. این کتاب دارای مقدمه­ای در شرح احوال مؤلف به قلم علامه سید احمد اشکوری(برگرفته از کتاب المفصّل فی تراجم الأعلام) است.

2. همچنین دارای تعلیقات ادبی جناب علامه سید عبدالستّار الحسنی است

3. کتاب دارای ارجاعات فراوان به سایر کتب رجالی و تراجم اسلامی است.

4. اختلاف نسخه ها در ضبط کلمات و نیز صورت صحیح لغات به لحاظ ادبی در پانوشت آمده است. نیز به تصحیفات و تحریفاتی که احیانا به نسخه اصلی مؤلف و یا نسخه چاپی را یافته اند تذکر داده شده است.

5. سعی شده اسناد روایاتی که در متن آمده در منابع معتبر یافته و ذکر شود. در صورتی که سندی یافت نشد نیز اشاره شده است.

6. در این چاپ، فصل بندی مناسب و شماره گزاری مسلسل خوبی برای تمامی مترجمین صورت گرفته است که به عدد 222 می رسد که در نوع خود کاری جالب و موجب دسترسی آسان به مطالب و نگاه اجمالی به مطالب کتاب می شود. اما نمی دانم به چه دلیل مصحح محترم مجیزین اصلی کتاب سید علی اکبر و سید علی اصغر را در شماره گذاری وارد نکرده اند.

7. همچنین از دیگر ویژگی های کتاب حاضر فهرست­های فنی مختلف همچون فهرست آیات، فهرست احادیث، فهرست اشعار، فهرست اعلام، فهرست اماکن و بلدان، فهرست اسماء المترجمین، مصادر تحقیق و فهرست کامل مطالب کتاب درج شده است.

جغرافیای تاریخی جاپلق و امامزاده قاسم

مرحوم علامه سید محمد شفیع زاده و پرورش یافته روستای امامزاده قاسم جاپلق است.روستایی که اجداد سید از حدود قرن پنجم یا ششم هجری در آنجا ساکن بوده اند. اولین شخصیتی که از خاندان سید به منطقه جاپلق آمده سید نظام الدین احمد مدنی است و مقبره امازادگان زید و قاسم مدفون است و دارای مقبره تاریخی به صورت صندوق است.و براساس وقف نامه امام‏زاده قاسم جاپلق مربوط به سال 598 هـ . ق ساخت حرم امام‏زاده به سيد احمد مدني ملقب به ميرنظام‌الدين نسبت داده شده است.[3]اما جناب اشکوری، سید نظام الدین را مدفون در بقعه امامزاده قاسم بروجرد که دارای مزار معروف است می داند که خطایی آشکار است.[4] این خطا از آنجا ناشی می شود که همواره به اشتباه جاپلق را روستایی از روستاهای شهر بروجرد معرفی می کنند. در حالی که منطقه بزرگ و وسیع جاپلق شهر یا منطقه ای از بروجرد نبوده است بلکه خود منطقه ای وسیع و مستقل و شامل بیش از 100 روستا و قریه بوده است و در دوره های مختلف تاریخی، تحت نظارت ولایات متعددی بوده است.علامه آيةالله حاج سيد علي اصغر جاپلقي در طرائف المقال مي‌نويسد:

«الجابلق رستاق متصل بالعراق و منفصل عن البروجرد بمرحلۀ وكذا عن جربادقان. و هو احد موطننا الآن و موطن والدي طاب ثراه.»[5]

جاپلق یا جابلق به کسر باء و فتح لام معرب شده نام پهلوی «گاپله» است که هنوز در میان منطقه رواج دارد. در کتب تاریخی و جغرافیایی این منطقه همواره با منطقه دیگری به نام «برقرود» یا «بربرود» ذکر می شود که از قبل از اسلام جزو قصبات اصفهان بوده است. «ابن خرداد به» در كتاب مسالك و ممالك (تأليف بين سال‌هاي230تا234هـ . ق) نوشته است:

«ذكر رساتيق أصبهان:رستاق مارَبين‏:‏ وفيه قلعة بناها طهمورث فيها بيت نار رستاق كرّوان، رستاق بُرخوار، رستاق أوان، رستاق أنار، رستاق الإيران، رستاق الباذ، رستاق قهِستان، رستاق القمذان، رستاق بران، رستاق الروذ، رستاق رويدَشْت وفيه يغيض زرنروذ ويخرج بكرمان وبينهما تسعون فرسخاً رستاق أروند، رستاق أردستان، رستاق سردقاسان، رستاق جرم قاسان، رستاق قم، رستاق ساوة، رستاق تيمرة الصغري، رستاق تيمرة الكبري، رستاق قايق،رستاق جابلق، رستاق برق­الروذ، رستاق ورانقان، رستاق فريذين، رستاق وردة.»[6]

و در جاي ديگر مي‌نويسد:

«جابلق نيز رستاقي است از اصفهان كه نامي در تاريخ دارد، جنگ ميان قحطبه و داود بن عمر بن هبيره جهت جنگ ابي عبدالله ابن معاويه بن عبدالله بن جعفر بن ابيطالب در اين منطقه رخ داد.»[7]

ياقوت حموي با ذكر جابلق در ردیف روستاهاي اصفهان مي‌نويسد:

«و جابلق ايضاً رستاق باصبهان، له ذكر في التواريخ في حرب كانت بين قحطبه و داود بن عمر بن هبيره لقتال عبدالله بن معاويه بن جعفر بن ابيطالب، و كان قد غلب علي فارس فنفاه منها و غلب علي فارس و اصفهان حتي قدم قحطبۀ بن شبيب في جيش من اهل خراسان فاقتتلوا، و قتل عامر بن ضباره لسبع بقين من رجب سنه 131 في جابلق من رستاق اصفهان.»

و پس از آنکه قم از اصفهان به درخواست حمزۀ بن اليسع ابن عبدالله اشعري از هارون الرشید جدا شد منطقه جاپلق و برقرود از اصفهان جدا شده و جمعی از اعراب به این سرزمین مهاجرت می کنند. در همین مورد در تاریخ قم به نقل از تاريخ اصفهان حمزه اصفهاني آمده است:

«عنزه به رستاق جاپلق و برقرود فرود آمدند و در آنجا از عجم گشتند.»

و طايفه خالد برقي[8] از شيعيان راستين اهلبیت(ع) براساس ظلم و ستم‌هاي فراوان خلفاي عباسي مجبور به ترك عراق مي‌شوند و به جبال ايران، روستاي برقرود ساكن مي‌شوند.

تا آنکه در زمان ابو عبدالله محمد بن ابي جعفر منصور، شهر کرج بدست عيسي بن ادريس بن معقل بن عمر بن خدايي العجلي ساخته شد پس از او توسط فرزندش أبودلف القاسم بن عيسي العجلي وسيعتر شد و به شهر تبديل شد و جاپلق و برقرود را جزء آن ساخت و به آن «ايغارين» يعني كرج و برج اطلاق مي‌كردند و تيمرتين را نيز به آن الحاق نمود و در تحت حاكميت اصفهان شهر را اداره مي‌كرد اما پس از مدتي مستقل شد و در سال 282هـ . ق عمربن عبدالعزيز العجلي حاكم كل منطقه اصفهان و نهاوند و ايغارين(کرج و برج) شد.[9] يعقوبي مي‌گويد: در سال 218هـ . ق معتصم عباسي ميان كرج و قم اختلاف بر سر آب و زمين پيدا شد تيمره ضميمه حوزه حكمراني آل عجل شد، خليفه دستور داد شهر كرج مستقل و مركز حكومت آل عجلي گردد و چهار كوره جاپلق، برقرود (بربرود) و فائقين عليا و سفلي از حكومت اصفهان مجزي و ضميمه كرج و تحت حكومت آل عجلي قرار گيرد. از آن به بعد تا پس از حمله مغول، این منطقه جزء عراق عجم محسوب می شد و پس از حمله مغول و اسقرار حکومت صفویه، بار دیگر جاپلق و بربرود جزو نواحی اصفهان می شوند و تا دوره فتحعلی شاه قاجار این روند ادامه دارد.

پس از آنکه فتح علی شاه قاجار به حکومت می رسد و وی به علت داشتن فرزندان زیاد مجبور می شود که جغرافیای ایران را به هم زند تا برای همه فرزندانش محلی برای حکومت بیابد لذا منطقه بروجرد، سیلاخور، جاپلق و بربرود را در حکم یک ولایت قرار می دهند و محمد تقی میرزا معروف به حسام السلطنه را حاکم آن می کنند. محمد جعفر بن حسين نائيني در جامع جعفري در دوران فتحعلي شاه آورده است:

«بروجرد و سيلاخور و جاپلاق و طوايف بختباري از آن محمد تقي ميرزا [حسام السلطنه] گشت.»[10]

و فرزند ارشد حسام السلطنه به نام فتح الله میرزا نایب الحکومه جاپلق و بربرود می شود. محمود ميرزا قاجار در كتاب گلشن محمود (تأليف سال 1236هـ . ق) مي‌نويسد:

«عدد اولاد ذكورش چون سبعه سياره هفت است. ارشد اولادش مهين سلاله دودمان شوكت و سروري ابوالفتح ميرزا است كه در مراتب نكته سنجي اگر در عالم نوبت پنج زند رو است و در مراتب لطف مقال و حسن جمال اگر دعوي يوسفي كند بجاست در سال ترتيب اين خجسته گلشن [1336هـ . ق] حسب الانشاء پادشاه انجم حشم و خسرو سياره خدم به شعل حكمراني جاپلق و بربرود كه من محال بروجرد است مأمور و به سرداري مشهور است. پسر فتح ابوالفتح ميرزا كه سپهر اَبد ز زدان امثال او شده است عقيم در جاپلق قلعه [و باغي] مسمي به فتح آباد آبادان فرموده‌اند كه قريب به اتمام است»[11]

تا آنکه در زمان پهلوی اول جاپلق و بربرود تحت محوریت شهر الیگودرز در مدتی زیر نظر خرم آباد و مدتی گلپایگان محسوب می شود تا آنکه در سال 1337 الیگودرز با سه منطقه جاپلق، بربرود و ذلقی و ززوماهرو به شهرستانی در استان لرستان تبدیل می شود. اما به علت برخی مسئل سیاسی و اختلافات داخلی، جاپلق به قسمت تقسیم می شود بخشی از آن از الیگودرز جدا شده و جزء قلمرو خمین می شود. بخشی از آن تحت نام شهر ازنا مستقل می شود و بخشی نیز همچنان جزء شهر الیگودرز باقی ماند. بنابراین جاپلق هیچ گاه روستا و یا بخشی از برجرد نبوده بلکه تنها در مدتی حدود صد سال به لحاظ سیاسی زیر نظر بروجرد بوده است.

قرابت نسبی سید محمد شفیع با میرزای قمی

یکی از مطالب بسیار مهم در زندگی و حیات سید محمد شفیع جابلقی قرابت فامیلی و نسبی ایشان با میرزای قمی است که سید شفیع بارها از آن یاد کرده و همواره از میرزا الگو کردی است. مطلبی که جناب آقای اشکوری نپرداخته اند.

مادر سید محمد شفیع دختر عموی مادر میرزای قمی بوده است به این شکل که مادر سید شفیع دختر عالم بزرگ جاپلق میرزا حبیب الله بوده است و  مادر میرزای قمی نیز دختر عالم بزرگ جاپلق میرزا هدایت الله برادر میرزا حبیب الله بوده است. سید محمد شفیع به جهت این قرابت همواره خدمت میرزای قمی می رسیده و مورد ملاطفت و محبت میرزا قرار می گرفته است.[12] بی شک همین ملاطفت و محبت، یکی از عوامل جذب وی به آموختن دروس حوزوی و پشت کار در تحصیل و تهذیب بوده است.و در ميان خاندان سيد متواتر است كه توليت «امام‏زاده قاسم» جاپلق را ميرزاي قمي به سيد محمد شفيع داده است.[13]

جایگاه حوزه علمیه بروجرد و نقش سید

با توجه به روحیه علم دوستی محمدتقی میرزا حسام السلطنه حاکم بروجرد و ورود فرزندان وی همچون اورنگ زیب میرزا به سلک طلاب علوم دینی بستر مناسبی برای رشد و توسعه حوزه علمیه بزرگی در غرب کشور به وجود آمد. همین امر باعث شد که در در یک دوره بلند مدتی حوزه علمیه بروجرد یکی از ارکان مهم در عالم تشیع شود و عالمان و مراجع بزرگی مدت کوتاه یا بلندی را در حوزه بروجرد تحصیل کنند: از جمله افراد شاخصی چون: شیخ انصاری، شیخ العراقین، میرزا حسن آشتیانی و سید جمال الدین اسدآبادی، صدها عالم بزرگ دیگر. پس بدون شک حوزه علمیه بروجرد در سده سیزدهم هجری یکی از مراکز مهم در تاریخ تشیع و تاریخ حوزه های علمیه شیعه است. بخصوص با وجود اساتید بزرگ و متنوعی چون ملا اسدالله بروجردی(مرجع و فقیه)، علامه سید جفر کشفی(فلیسوف، عارف و مفسر قرآن کریم)، میرزا محمود طباطبایی بروجردی و سید محمد شفیع جاپلقی طلاب علوم دینی از تنوع رشته ای و تخصصی برخوردار گشته و توانستند در علوم مختلف اسلامی نزد عالمان بزرگی تحصیل کنند. اما این مقطع مهم از تاریخ و هویت تشیع مغفول واقع شده است. لذا ضروی است که تربیت شدگان و آثار این دوره مهم بازخوانی شود و نقش آن و تولیدات محتوایی آن در علوم مختلف اسلامی تحلیل و بررسی شود. کتاب روضۀ البهیه مرحوم جاپلقی یکی از منابع مهم و غنی برای این مهم است.[14]

و بدون تردید یکی از ارکان مهم و اصلی حوزه علمیه بروجرد مرحوم علامه سید محمد شفیع جاپلقی است زیرا او بود که توانست علم اصول فقه را در این حوزه رونق ببخشد و شاگردان بزرگی را در اصول و فقه تربیت کند که برخی از آنها همچون میرزا حسن آشتیانی پس از هجرت به حوزه نجف و درس شیخ انصاری همچون ستاره ای بدرخشیدند. لذا در منطقه بروجرد و جاپلق از ایشان به «سید اصولی» یاد می شود. اما متأسفانه آثار اصولی و فقهی این فقیه اصولی نیز به فراموشی سپرده شده است و می بایست کتاب شریف قواعد الشریفه ایشان و برخی تقریرات درسی وی تصحیح و منتشر شود تا برخی از نوآوری های وی در اصول و فقه شناخته گردد و جایگاه ایشان در تاریخ تشیع مکشوف شود.

شیوخ اجازه سید

جناب علامه اشکوری براساس کتاب روضۀ البهیۀ بیان می کنند که پنج نفر به سید محمد شفیع اجازه داده انددر حالی که با دقت در متن روضه روشن می شود که سید فقط به دو طریق اشاره دارد. ابتدا طریقی که از طریق سید محمد باقر شفتی است[15] و ثانیا از طریق ملا علی اکبر خوانساری اصفهانی است.[16] اما از شخص دیگری که به او اجازه روایت داده باشد نامی نمی برد. ولی جناب اشکوری میرزای قمی، سید علی طباطبایی و شیخ جعفر کاشف الغطاء را از شیوخ او ذکر می کند[17] در حالیکه این سه عالم بزرگ از شیوخ مرحوم سید شفتی هستند و سید شفیع به واسطه سید شفتی از آنها روایت می کند. و جالب این است که سید خود به عدم استفاده علمی از این سه نفر تصریح دارد. او می نویسد:

«و کنت فی زمان حیاتهم مشغولا بتحصیل العلوم الدبیّۀ و المتون الفقهیّۀ و الاصولیۀ کالمعالم و التهذیب. و لم أصل خدمۀ الشیخ المذکور[کاشف الغطا] و سیّد الاساتید[طباطبایی] و فزت بخدمۀ المحقّق الجیلانی فی بلدۀ قمّ کثیرا و فی بلدنا جاپلاق إلا أنیّ لیست قابلا لاستفادۀ منه. و هولاء المشایخ أعنی: الآقا المیر سید علی سیّدالاساتید و المحقّق الجیلانی و الشیخ المحقق الشیخ جعفر أجازوا للسیّد التقدم[سید محمد باقر شفتی]؛ فهو یروی عنهم أجازۀ.»[18]

این مسئله همچنین درباره اساتید سید محمد شفیع تکرار می شود. به طوری که اشکوری به تبع برخی صاحبان تراجم به تلمّذ سید نزد حاج ملا علی نوری فیلسوف معروف و علامه سید محمد مهدی بحرالعلوم نجفی اشاره می کند.[19] در حالیکه هیچ سند معتبری برای این مسئله وجو د نداد باضافه، سید جاپلقی چه در مقدمه کتاب قواعد الشریفه و چه در کتاب روضۀ البهیۀ سعی در تجلیل همه اساتیدی داشته که از آنها بهره برده است اما هیچ اشاره ای به تلمّذ نزد این دو بزرگوار ننموده است.[20]

مجازین از سید

جناب آقای اشکوری در مقدمه کتاب به شش نفر از کسانی که از سید شفیع اجازه دریافت کرده اند اشاره نموده است[21] اما سیدر در قسمت اخیر کتاب لیست 15 نفر از افرادی را نام می برد که قبل از اجازه نامه روضۀ، از وی اجازه دریافت کرده اند که اشکوری برخی از آنها – حدود 11نفر - را در مقدمه ذکر ننموده است. البته ایشان ملا محمدعلی بن محمد کاظم شاهرودی را ذکر کرده اند که در روضۀ اشاره ای به وی نشده است و آقای اشکوری نیز منبع خود را بیان نفرموده اند.

نوآوری های کتاب روضۀ البهیۀ

کتاب روضه چنان که محققان مختلف نوشته اند به سبک کتاب لؤلؤ البحرین شیخ یوسف بحرانی است و به عبارت بهتر این کتاب تکمله و تلخیصی از کتاب لؤلؤ البحرین است. کتاب روضه در چاپ و تصحیح جدید مجموعا 345 است که بیش از 70 صفحه آن از انشاءات و مطالب خود سید است که به هیچ وجه در کتاب لؤلؤالبحرین بحرانی نیست. در این 70 صفحه که حدد بیست درصد کل کتاب را شکل می دهد مطالب بسیار مهمی وجود دارد:

1. بیان مقدمه­ای عالمانه در فضیلت علم و اجتهاد و بایسته­های اجتهاد؛

2. اجازه و بیان احوال فرزندان ارشدش عالمان فاضلان سید علی اکبر[22] و سید علی اصغر[23]؛

3. بیان برخی تألیفات خودش[24]؛

4. معرفی مستقیم 56 نفر از شاگردان، مجازین، همدوره ای ها و اساتید و مشایخ اساتید؛ و ده ها نفر دیگر در ذیل این افراد؛[25]

5. جرح و تعدیل های سید در آراء محدث بحرانی؛[26]

6. تلخیص کتاب لؤلؤ البحرین.

بنابراین نمی توان با استناد به اینکه کتاب روضۀ البهیۀ تلخیصی از لؤلؤ البحرین است از اهمیت آن کاسته شود بلکه با توجه به مطالبی بدیعی که علامه سید محمد شفیع در حفظ سلسله اسناد خود و شاگردان و بیان سلسله اسناد اساتید و شیوخ از علما و اصولیون متأخر بیان کرده است و نکات جالب توجهی که از شخصیت علمی و معنوی و قضایای تاریخی زندگی آنان آورده است؛ این کتاب همچنان از ارزش و قیمت فراوانی برای معرفی هویت و فرهنگ تشیع برخوردار است.

روضۀ البهیۀزمینه ساز نگارش طرائف المقال

بدون شک باید اعتراف نمود که همین کتاب و آراء آن زمینه نگارش کتاب عظیم القدر و مجهول العظمه «طرائف المقال» علامه سید علی اصغر جاپلقی فرزند علامه سید محمد شفیع را فراهم کرده است. کتابی که به تعبیر آیت الله مرعشی نجفی بهترین کتاب در طبقات الرجال است و منبع اصلی آیت الله العظمی بروجردی در موسوعه رجالی ایشان بوده است.[27]

آيةالله مرعشي نجفي درباره اين كتاب عظيم مي‌نويسد:

«و قسم من كتب الرجال قد ألّف علي طريق طبقات الرجال، و من أحسن ما وفقت عليه في هذا المضمارها هو كتاب«طرائف المقال في معرفة طبقات الرجال» للعلّامة الفقيه الاصولي الرجالي الاديب الآية الحجة الحاج السيد علي أصغر بن العلامة الآية الحاج السيد محمد شفيع الجابلقي قدّس سرّهما. و لعمري أنّه خير ما اُلّف في الطبقات، قد سعي المؤلف جدّه و إجتهد في ترتيبه و تنسيقه علي خير نمط و اسلوب، و النسخة الأصليه الّتي هي بخطّه الشريف موجودة عندنا في المكتبة العامة الموقوفة بقم. و كنت كثير الولع و الشّوق في نشره...»[28]

آيةالله ابوطالب تجليل در مورد اين كتاب مي‌فرمايد:

«زماني كه حقير مشغول نوشتن «معجم الثقات‏» بودم كتب رجال را كه بررسي مي‏كردم، در ميان كتب رجالي به يك كتاب خطي برخورد كردم كه تاليفش تمام نبود، يعني مرتب نوشته نشده بود. معلوم بود اين كتاب مقدمه تاليف است. اين پيش‏نويس كتابي بود به نام طرائف المقال في معرفة طبقات الرجال. مؤلف آن سيد علي اكبر[علي اصغر] بن محمد شفيع موسوي است كه معاصر با شيخ انصاري‏(رض) بوده است. اين كتاب كه با خط بسيار ريز نوشته شده بود، همان طبقات رجال است كه كتاب بسيار نفيسي مي‏باشد. همان كاري را كه مرحوم علامه بروجردي كرده است، ايشان نيز انجام داده است؛ با اين فرق كه ايشان طبقات را از خود شروع كرده و به رسول خدا صلي الله‏عليه‏وآله رسانده است. بدين معنا كه در طبقه‏بندي آن طبقه‏اول خود نويسنده و طبقه‏دوم استاد وي است و تا رسيده به اصحاب رسول صلي الله‏عليه‏وآله كه طبقه‏سي‏ام مي‏شده است. ولي مرحوم آيةالله بروجردي به عكس شروع كرده است. طبقه اول اصحاب رسول الله صلي الله‏عليه‏وآله به ترتيب امده تا به شيخ الطايفه رسيده است. از شيخ الطايفه به اين طرف هم طبقه، طبقه حساب كرده است. خودش در طبقه سي‏ودوم واقع مي‏شد. اين طبقات فايده‏اش اين است كه توسط آن احاديث معلوله را حساب مي‏كردند. هنگامي كه سندي را مي‏خواندند، ايشان مي‏فرمود سند غلط است اگرچه همگي ثقه باشند. اصطلاح ايشان هم «معلول‏» بود.»[29]

[29]. مصاحبه با آيةالله ابوطالب تجليل، مجله نقد و نظر، شماره اول، زمستان 1373.

منبع: الاثر